Veel voorkomende stijlfouten

Als’ of ‘dan’
Met wie, waarmee
Foutieve samentrekking (syllepsis)
Foutieve beknopte bijzin
Foutief verwijswoord
Tangconstructie
Anakoloet
Foutieve inversie (tante Betjestijl)
Incongruentiefout
Contaminatie
Foutieve tautologie
Pleonasme
Symmetriefout
Litotes
Hiaat
Ellips
Foutieve woordvolgorde
Malapropisme


'Als’ of ‘dan’

• Zij is groter als mij. (Fout)

Gebruik ‘als’ bij vergelijkingen en ‘dan’ bij een overtreffende trap:

• Hij is even oud als ik(ben).
• Zij is slimmer dan ik(ben).
▲
Met wie, waarmee

• De jongen waarmee zij stond te praten is te goeder trouw. (Fout)
• De jongen met wie zij stond te praten is te goeder trouw. (Goed)
• Die docent waarover veel klachten zijn gekomen, is ontslagen. (Fout)
• Die docent over wie veel klachten zijn gekomen, is ontslagen. (Goed)
• Zou dat meisje waarop hij al uren staat te wachten nog wel komen? (Fout)
• Zou dat meisje op wie hij al uren staat te wachten nog wel komen? (Goed)

maar:

• De bezorging van die kranten waarover zoveel geklaagd werd, laat nog altijd te wensen over.
▲
Foutieve samentrekking (syllepsis)

Een samentrekking is foutief als:

-de grammaticale functie verschilt

• De brief is gisteren aangekomen, maar heb ik nog niet gelezen. (Fout)
• De brief is gisteren aangekomen, maar die heb ik nog niet gelezen. (Goed)

In deze zin is ‘brief’ onderwerp in het eerste deel van de zin, ‘ik’ is onderwerp van het tweede deel. In het tweede deel moet de verwijzing naar de brief (hier: lijdend voorwerp) dus terugkomen.

• Ik was graag naar je verjaardag gekomen, maar juist die dag ziek.(Fout)
• Ik was graag naar je verjaardag gekomen, maar was juist die dag ziek. (Goed)

Hier komen de grammaticale functies van het gezegde niet overeen (respectievelijk naamwoordelijk gezegde en werkwoordelijk gezegde), dus het onderwerp ‘hij’ moet herhaald worden.

-er een betekenisverschil is

• Zet die vaas op tafel en de televisie aan. (Fout)
• Zet die vaas op tafel en zet de televisie aan. (Goed)

-er sprake is van ongelijksoortige zinnen

• Hij vindt het vreemd dat ik mijn proefwerkcijfer nog niet heb teruggekregen, maar verwacht dat de leraar hier zo spoedig mogelijk voor zorgt. (Fout)
• Hij vindt het vreemd dat ik mijn proefwerkcijfer nog niet heb teruggekregen, maar ik verwacht dat de leraar hier zo spoedig mogelijk voor zorgt. (Goed)

In het eerste deel van de zin maakt ‘ik’deel uit van een bijzin. ‘Ik’ wordt echter weggelaten in het tweede deel, de hoofdzin. Er is hier sprake van ongelijksoortige zinnen. In dat geval is de weglating niet toegestaan.
▲
Foutieve beknopte bijzin

Een vorm van een foutieve samentrekking is de foutieve beknopte bijzin.
Bij een beknopte bijzin wordt het onderwerp weggelaten en de persoonsvorm vervangen door een deelwoord of infinitief:

-Lachend vertelde hij over zijn overwinning.
-Na gewandeld te hebben, gingen we lekker eten.

HET WEGGELATEN ONDERWERP DIENT WEL VERDEROP WEER TERUG TE KOMEN IN DE ZIN (OOK ALS ONDERWERP).

Lees nu de volgende (foutieve) zinnen:

• Na een poosje gewandeld te hebben, kwam de bus ons weer ophalen.
• Lachend werden de mosselen gekookt.
• Nauwelijks vijf jaar oud, gaven mijn ouders mij de huissleutel al.

Hier is een fout gemaakt door een onjuist gebruik van de beknopte bijzin (cursief!) Deze zin is fout als het verzwegen onderwerp van de beknopte bijzin niet gelijk is aan het onderwerp van de hoofdzin.
▲
Foutief verwijswoord

• De vereniging heeft al zijn leden een uitnodiging gestuurd. (Fout)
• De vereniging heeft al haar leden een uitnodiging gestuurd. (Goed. Zie ook: Mannelijk of vrouwelijk?)
• De politie moet harder optreden tegen hooligans; ze zijn veel te slap. (Fout)
• De politie moet harder optreden tegen hooligans; zij is veel te slap. (Goed. ‘Politie’ is vrouwelijk enkelvoud

Tangconstructie

De afstand tussen scheidbare werkwoorden, lidwoorden en zelfstandige naamwoorden of hulp- en voltooid deelwoorden is te groot:

• Zij bereidt zich altijd zeer goed, weken van tevoren, op de naderende schoolexamens voor.
• Hij heeft haar, vlak voordat hij op vakantie naar het buitenland ging, voor de deur van haar school, nog een afscheidskus gegeven.
▲
Anakoloet

Kenmerkend voor een anakoloet is dat de spreker (of schrijver) met een lange zin begint, maar niet meer weet hoe deze tot een goed einde te brengen. De zin ontspoort dan als het ware:

• Wanneer we een Nederlandse zin grammaticaal correct willen schrijven, en dat is best moeilijk, dan moeten we de zin wel, of in ieder geval moeten wij ervoor zorgen dat de juiste woordvolgorde hier gehanteerd wordt.
• De docent vindt dat alle leerlingen die gisteren te laat zijn gekomen en geen boeken bij zich hadden, worden dringend verzocht en vooral vanwege het te laat komen, zij moeten zich melden is de regel.

Je ziet dat de spreker bij beide voorbeelden niet meer uit zijn eigen woorden komt.
▲
Foutieve inversie (tante Betjestijl)

Hier worden persoonsvorm en onderwerp onjuist omgekeerd:

• Mijn huiswerk heb ik al gemaakt en ga ik nu voetballen.
• De trainer heeft het vertrouwen in zijn spelers opgezegd en starten zij vanzelfsprekend zaterdag niet in de basis.
▲
Incongruentiefout

Ook wel getalsfout genoemd:

• De leerlingen worden verzocht zich naar de aula te begeven. (Fout)
• De leerlingen wordt verzocht zich naar de aula te begeven. (Er wordt iets verzocht aan de leerlingen.)
▲
Contaminatie

Hier is sprake van een ‘versmelting’ van woorden en/of uitdrukkingen:

• Dat product kost wel erg duur. ( 'kost veel' of 'is duur')
• De docent wil voorkomen dat hij je tijdens de examens niet in de steek laat. ('voorkomen dat hij je in de steek laat' of 'je niet in de steek laten')
▲
Foutieve tautologie

Een overbodige herhaling van een ander woord met dezelfde betekenis noemen we een foutieve tautologie:

• Ook wilde de docent hem tevens vertellen, zijn werk eens op tijd in te leveren.
• Tot dusver hebben wij hier nooit eerder mee te maken gehad.
▲
Pleonasme

Bij een pleonasme wordt een woord of woordgroep overbodig gebruikt, omdat de betekenis al blijkt uit een ander woord:

• De piloot maakte een duikvlucht naar beneden.
• Van die natte regen krijg ik de kriebels.
• Ik zal mij hier uitsluitend beperken tot de feiten.
• Prachtige stenen plavuizen liggen hier.
▲
Symmetriefout

Deze fout wordt vaak bij opsommingen gemaakt:

• Het is van belang dat je op tijd je huiswerk maakt, luistert naar wat er gezegd wordt, je moet op tijd je opdrachten inleveren.

Je ziet dat de laatste zin van de opsomming niet past bij de hoofdzin.
▲
Litotes

Een dubbele ontkenning:

• Daar heb ik helemaal niets geen zin in

Juist is:

• Dat meisje ziet er niet onaardig uit.
▲
Hiaat

Dit is een foutieve weglating:

• Ik twijfel of hij wel komt. (Fout)
• Ik twijfel eraan of hij wel komt. (Goed)
• Ik heb hem een brief geschreven dat ik er genoeg van heb. (Fout)
• Ik heb hem een brief geschreven waarin staat dat ik er genoeg van heb. (Goed)
▲
Ellips

Elliptische zinnen zijn onvolledige zinnen. Het gebruik van dit soort zinnen wordt ook wel telegramstijl genoemd. Probeer dit in je betoog of werkstuk te allen tijde te vermijden!

• Komt die man, stelt zich niet voor en weg is hij.
• En die boeken die je voor je lijst moet lezen! Niet normaal zo veel!

In literatuur (proza, poëzie) worden elliptische zinnen vaak gebruikt om spanning op te wekken of een andersoortig effect te creëren. In dat geval zijn deze zinnen heel functioneel.
▲
Foutieve woordvolgorde

Zorg dat je de zinsdelen op een logische wijze bijeenhoudt:

• Iedereen heeft bijna zijn boeken bij zich. (Fout)
• Bijna iedereen heeft zijn boeken bij zich. (Goed. ‘Bijna iedereen’ is een zinsdeel)
• De auto reed tegen een boom met een snelheid van 80 kilometer per uur. (Fout)
• De auto reed met een snelheid van 80 kilometer per uur tegen een boom. (Goed)
▲
Malapropisme

Dit zijn ‘malle’ zinnen. Uitdrukkingen of gezegdes worden hier behoorlijk ‘verdraaid’ en soms wel zo dat het een (vaak onbedoeld) komisch effect heeft:

• Daar kraait geen hond naar.
• Wel, dat gaat elke kijf te buiten.
• Hij aait die leerlingen over één kam.
• Ze is daar geboren en opgetogen.
• Zij lijdt aan erectio nervosa.
• De pastoor heeft na de begrafenis iedereen gecontroleerd.

Voor de liefhebbers:

Een slipje van de sluier, Genootschap onze taal, Uitgeverij M&P, Weert, ISBN 90 6590 513 8

of:

Een blind paard kan de was doen, verschenen bij Sdu, door Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar.

Op deze site staat een aantal prachtige versprekingen:
www.moorsmagazine.com/lijstebrij/versprekingen.html

Naar boven